ቀዳማይ ክፋል፡ ሓጺር ትንታኔኣዊ ትረኻ ጉዕዞ ምንቅስቓስ ንናጽነትን ተዋሳእቱን ምዕራፍ 8፡ ኢሳይያስ ኣፍወርቂ

ቀዳማይ ክፋል፡ ሓጺር ትንታኔኣዊ ትረኻ ጉዕዞ ምንቅስቓስ ንናጽነትን ተዋሳእቱን 

ምዕራፍ 8፡ ኢሳይያስ ኣፍወርቂ

(ካብ መጽሓፍ ሰመረ ሰሎሞን – “ረዚን ዋጋ ዝተፍሎ ናጽነት ኤርትራን ዝተጠልመ መብጽዓን፡ ብኣረኣእያ ሓደ ገዲም ተጋዳላይ” – መስከረም 2024)

ኢሳይያስን መሰልቱን፡ ናይ’ቲ ኣብ 1960ታትን 1970ታትን ኣብ መላእ ዓለም ዘስፋሕፍሕ ዝነበረ ጸጋማዊ ስነ ሓሳባዊ ማዕበል ፍርያት እዮም። እዚ ስነ ሓሳባዊ ማዕበል'ዚ ግን፡ ናይ’ተን ኣብ ምምዕባል ዝርከባ ሃገራት ፍሉይ ማሕበረ ቁጠባዊ ኵነታት ኣብ ግምት ዘእቱ ኣይነበረን።

እዞም ሕብረተሰባት'ዚኣቶም ብትሑት ቁጠባዊ ምዕባለ፡ ድኽነት፡ ልዑል መጠን መሃይምነትን ካልእን ይሳቐዩ ነበሩ። ብተወሳኺ፡ ዓሚቝ ትሕተ ሃገራዊ ስምዒታት መለለይኦም ስለ ዝነበረ፡ መብዛሕትኡ ግዜ ሃይማኖት ኣብ ሓባራዊ ስነ ኣእምሮኦም ቅዱስ ቦታ ይሕዝ ነበረ። ቁጠባ ናይዘን ሃገራት ብዓብላሊ መልክዑ ኣብ ሕርሻ ዝተሞርኮሰ ኮይኑ፡ ዝዓበየ ክፋል'ቲ ሕብረተሰብ ድማ ሓረስታይ እዩ። እዚ፡ ንድሌታት ናይ’ተን ብኢንዱስትሪ ዝማዕበላ ሃገራት ንምምላሽ ተባሂሉ ዝማዕበለ ስነ ሓሳብ፡ ኣብተን ኣብ ምምዕባል ዝርከባ ሃገራት ንምትግባር ኣብ ዝተፈተኑሉ እዋን ድሮ ጸገማት ነይሩዎ እዩ። ኣብ’ቲ እዋን’ቲ ብርክት ዝበሉ ናይ ላዕለዋይ ደረጃ ተማሃሮን ምሁራትን በዚ ስነ ሓሳብ'ዚ ዝተጸልዉ ነበሩ። ኣነ እውን ከምኡ። ሓደ ሓደ ኣብ ምምዕባል ዝነበራ ሃገራት ነዚ ስነ ሓሳብ’ዚ ርዒመን ሃገራዊ ምንቅስቓሳት ኣብ ዝጅምራሉ እዋን ድማ፡ ካብ’ቶም ጸጋማዊ ኣተሓሳስባ ዝነበሮም መንእሰያት ናብ ናይ መሪሕነት ደረጃ ክድይቡ ባህርያዊ እዩ ነይሩ። ውልቀ መለኽቲ ክኾኑ ግን ግድን ኣይነበረን።

ኢሳይያስ ኣብ’ቲ ቃልሲ ዝነበሮ ግደን ቦታን፡ ብመንጽር’ዚ ኣብ ላዕሊ ተጠቒሱ ዘሎ ኣተሓሳስባ’ዩ ክረአ ዘለዎ። ንኢሳይያስ ፍጥር ከይበለ ከም ሓደ ዘይስዓር፡ ካብ ሞት ናይ ምምላጥ ፍሉይ ተውህቦን ዕድልን (instinct) ዘለዎ፡ ወይ እውን ከም ሓደ ራእይ ዘለዎ ፍጡር ጌርካ ከተቕርቦ ኣይግባእን። እዚ ሰብ’ዚ፡ ተራ ኣባል ናይ ሓደ ሃገራዊ ምንቅስቓስ እዩ ነይሩ፣ ብሓደ ሓደ ታሪኻዊ ኣጋጣሚታትን ብዝውንኖም ወይ እውን ምስ ግዜ ብዘማዕበሎም ዝተወሰኑ ብልጫታት ካብ መዛኑኡ ቦሎኽ ብምባል ኣብ ጽፍሒ መሪሕነት ደይቡ ጥራይ እዩ ክኸውን ዝኽእል። እዚ ብልጫታት’ዚ፡ ተማሃራይ ዩኒቨርሲቲ ምንባሩ (ዋላ’ኳ ከም ብዓል ወልደየሱስ ዓማር ዝኣመሰሉ መማህርቱ፡ ካብ ዩኒቨርሲቲ ከም ዝተሰጐ ዝገልጹ እንተ ኾኑ)፡ ናይ ምንባብ ልምዱ፡ ዕዙዝ ቊመቱ፡ ከም መዳሪ ዝነበሮ ብቕዓት (ወላ’ኳ ከም’ዚ ሎሚ ብምድግጋም ዘረባ ኣዝዩ ዘሰልቹ ከይኮነ እንከሎ)፡ ናይ ምጽሓፍ ክእለቱ፡ ቋንቋ ዓረብ ብቕልጡፍ ምምላኹ፡ ከምኡ እውን ህርፋንን ዘይረዊ ጽምኢ ስልጣንን ኢዩ ዘጠቓልል እዩ። ከም’ቲ መስፍን ሓጎስ ኣብ መጽሓፉ ዝገለጾ፣

"ስልጣን፡ ንኢሳይያስ ናብ ዘይነበሮ ወይ ክኾኖ ዘይግብኦ ፍጡር ኣይቀየሮን፤ ነቲ ሓቀኛ መንነቱ ጥራይ ኢዩ ከም ዝግሃድ ገይሩዎ፣ ብዛዕባ ጭካነኡን ከምኡ እውን ክንብድሆ እንከሎና ከጋጠመና ዝኽእል ዝነበረ ኣካላዊ ሓደጋ ዝጠፍኦ ሰብ ኣይነበረን (Hagos. M., 2023)።"

ሓቂ ዝመልኦ ዘረባ።"

ናይ ቀረባ መሳርሕቱ ከም ዝገልጽዎ፡ ኢሳይያስ ዝደፍሮ ወይ ዝብድሆ ሰብ ኣይፈቱን እዩ። ሳሕቲ’ዩ ተቓውሞ ዘጋጥሞ ዝነበረ፣ ምስ ዘጋጥሞ ድማ፡ እቲ ግብረ መልሲ ጐነጻዊ’ዩ ነይሩ። መሳርሕቱ ከም ብጌጋኡ ዘይኣምን፡ ይቕሬታ ዘይሓትት፡ ተቐያምን ንሕስያ ዘይብሉን ሰብ ምዃኑ ይገልጹዎ። ነቶም ኣንጻሩ ደው ዝብሉ ካብ ምውጋድ ድማ ድሕር ኣይብልን። ከም’ቲ ብብርዒ ስም (ቴድሮስ ተስፋይ) ኣብ 2001 ዓ.ም. ኣብ ዘውጻእኩዎ ጽሑፍ፣ ኢሳይያስ፡ ተጻረርቲ ወይ ተቐናቐንቲ ዘይኮነስ፡ ጸላእቲ ጥራይ ኢዩ ዝፈልጥ፣ ጸላእቲ ድማ ክውገዱ ጥራይ እዩ ዘለዎም (Tesfai, T. 2001)። ኢሳይያስ ኣብ ፖለቲካዊ ተመክሮኡ፡ ከም’ቲ ብመንካዕ ዝፍለጥ ምንቅስቓስ ናይ 1973 ዓ.ም.፡ ምንቅስቓስ ጉጅለ 15፡ እቲ ብናዕቢ ፎርቶ ዝፍለጥ ናይ ተቓውሞ ተበግሶ፡ ከምኡ እውን ኣብ 1993 ኣድማ ኣባላት ህዝባዊ ግንባር ሓዊስካ፡ ብርክት ዝበሉ ኣገደስቲ ብድሆታት ሰጊሩ እዩ። ነፍስ ወከፎም ንስልጣኑ ሓደጋ ስለ ዝነበሩ፡ ተዓጻጻፊ ግብረ መልሲ ሂቡሎም። ኣብ’ዚ ከይተጠቕሱ ክሓልፉ ዘይብሎም ከም ናይ ብዓል ብርሃነ ኣብርሀ፡ መሓመድ ዓሊ ዕመሩ፡ ኣቡ ዓረ፡ ቢተወደድ ኣብርሃ ዝኣመሰሉ ብውልቂ ዝተኻየዱ ተቓውሞታት እውን ነይሮም እዮም።

እስከ ብዛዕባ`ቲ ንኢሳይያስ ዝደፈሮን 'ፒኖሸ' ኢሉ ዝጸውዖን ኣባል ማእከላይ ሽማግለ ህዝባዊ ግንባርን ሕቡእ ሰልፍን (ኣሕመድ ኣል ቐይሲ) ንርአ። ብድሕሪ’ዚ ፍጻመ'ዚ ብትእዛዝ ኢሳይያስ ንኽልተ ዓመት ኣብ ቤት ማእሰርቲ ተዳጒኑ ጥራይ ዘይኮነስ ስሙ ከም ዝብለልን ዝድወንን ተገይሩ። ብዘይካ ኢብራሂም ቶቲል (ካልእ ኣባል ማእከላይ ሽማግለ)፡ ብዛዕባ ሃለዋቱ ክሓትት ዝደፈረ ሰብ ከኣ ኣይነበረን። ነዚ ሕቶ’ዚ እውን እንተኾነ ጉዳይ ሃገራዊ ድሕነት ኢሉ’ዩ ዓጽዩዎ።

ኢሳይያስ ናይ ተገዛእነት ባህሊ ይሕብሕብን ይኹስኩስን ነይሩ። ብቐሊሉ ክግዝኡ ዝኽእሉ ሰባት ናይ ምልላይ ዓቕሚ ነይሩዎን ኣለዎን። ብዛዕባ ባህርያቱ ምዝራብን ንሓሳባቱ ምቅዋምን ዘይሕሰብ’ዩ ነይሩ። እቶም ከምኡ ዝገበሩ ድማ ልዑል ዋጋ ከፊሎም እዮም። መስፍን ሓጎስ ሓደ ካብ’ቶም ግዳያት ኣሰራርሕኡ እዩ። ኣብ መንጎ ክልቲኦም ዝነበረ ምፍሕፋሕ ኣሳቢቡ ንዓመታት ካብ ስራሕ ከም ዘደስከሎ’ዩ ኣብ መጽሓፉ ዝዛረብ (Hagos. M., 2023)። ነዚ ስጉምቲ’ዚ ዝተቓወመ ኣባል ፖለቲካዊ ቤት ጽሕፈት ድማ ኣይነበረን።

ኢሳይያስ ኣብ መሳርሕቱ ዝነበሮ ንዕቀት ብቐሊሉ ዝርአ ኣይኮነን። ኣብ ከባቢ ቤት ጽሕፈቱ (ኣብ ዓምበርበብ፡ ሰሜናዊ ምብራቕ ሳሕል) ዝነበሩ መሳርሕቱ ከም ዝገልጹዎ (ስሞም ንድሕነቶም ተባሂሉ ተዓቂቡ ዘሎ)፡ ኢሳይያስ ብቖጸራ ንክረኽብዎ ዝመጽኡ ኣባላት ፖለቲካዊ ቤት ጸሕፈት ካብ ክልተ ክሳዕ ሰለስተ ሰዓታት የጸብዮም እሞ፡ ኣብ መጠረሽታ ስራሕ ዘይብሉ ክነሱ ስራሕ ኣሎኒ ኢሉ ከይረኸቦም ይኸዱ። እዚ ብተደጋጋሚ ዝዝውተር ተግባር ነቶም ኣባላት ፖለቲካዊ ቤት ጽሕፈት ንምንእኣስን ንምንሻውን ዝዓለመ’ዩ ነይሩ።

ኣብ ካልእ ኣጋጣሚ፡ ንዶክቶር ተስፋይ ግርማጽዮን ካብ ናይ ሚኒስተር ሓላፍነቱ ከውርዶ እንከሎ (ሽዑ ከም ሚኒስተር መሬትን ማይን ኣከባብን ኮይኑ’ዩ ዘገልግል ዝነበረ) ብሓደ ናይ ቤት ጽሕፈቱ ተለኣኣኺ ዝነበረ ሰብ (ኣሕፈሮም ዝተባህለ ተጋዳላይ ነበር) ገይሩ’ዩ ብቃል ከም ዝባረር ገይሩዎ። ብወግዓዊ መገዲ ብጽሑፍ ምንጋር ጠፊኡዎ ኣይኮነን። ኮነ ኢሉ ንከቆናጽቦ ኢሉ ስለ ዝመረጸ ድኣምበር።

ካልእ ከይተጠቕሰ ክሓልፍ ዘይብሉ ኣብነት፥ ነቲ ሕቡእ ሰልፊ ብኢደ ዋኒኑ ኣብ 1989 ዓ.ም. ከደስክሎ እንከሎ ዝኾነ ይኹን ሰብ ግብረ መልሲ ኣይሃበን። ኣብ’ቲ ድሕሪ ናጽነት ዝተገብረ ናይ ላዕለዎት ኣባላት ሰልፊ ኣኼባ ጥራይ እዩ ንመጀመርያ ግዜ መስፍን ሓጎስ ዝሓተቶ። ነዚ እውን ኣዕጋቢ መልሲ ኣይሃበሉን።

ኣብ ኣሰራርሓ ኢሳይያስ፥ ጥርጣረን ህርፋን ስልጣንን (ጥሙሕ) ሱር ሰዲዱ ነበረ። ኢሳይያስ ን”ምሕረት” ከም ቃል ኣይፈልጣን’ዩ፣ ስልጣኑ ንምዕቃብ ድማ ናይ ሕነ ምፍዳይ ስጉምቲ ካብ ምውሳድ ኣይቁጠብን። ከፋፋሊ ሜላታት ይጥቀም ከም ዝነበረ ድማ ገዳይም መሳርሕቱ ኣብ’ዚ ዳሕረዋይ እዋን ብተደጋጋሚ ዝገልጽዎ ዝነበሩ ጉዳይ እዩ።

ምትላል፡ እቲ ንሱ ዝመርጾ ናይ ስልጣን ምዕቃብ መሳርያ እዩ። ነቲ ተኣፋፊ ኣነነቱ ከገልግሉ ድሉዋት ዝኾኑ ሰባት ኣብ ዙርያኡ ምግባር ድማ ደስ ይብሎን ብዝተራቐቐ መገዲ ድማ ኣበርቲዑ ይሰርሓሉን ነይሩ። እቲ ናይ’ቲ ውድብ ናይ ፕሮፓጋንዳ መሳርሒ፡ ብቐጥታ ይኹን ብተዘዋዋሪ መገዲ ናብኡ ዝቐንዐ እዩ፣ ናብ’ቲ ዘይጋገን ብዓል ራእይን ኢሳይያስ። ንሱ፡ ኵሉ ግዜ ከም ማእከል ስሕበት’ዩ ኣብ’ቲ ውድብ ዝርአ ዝነበረ፡ ተራ ኣባላት ከኣ ነዚ እምነት’ዚ ከም ዝርዕሙ ተገይሩ። ”እቲ ሰብኣይ” ዝብል ቃል ምዝውታር ብዘይ ምኽንያት ኣይኮነን፡ ኣይነበረን እውን። ”እቲ ሰብኣይ በይኑ እኮ’ዩ ዝሰርሕ”፣ ”እቲ ሰብኣይ ዝሕግዞ እኮ'ዩ ስኢኑ”፣ ”ኤርትራ’ኮ ብዘይካ'ዚ ሰብኣይ ካልእ ሰብ የብላን”፣ ”እዚ ሰብኣይ እንተ ዘይህሉ ነይሩ ወያነን ኣሻቐልቶምን ንኤርትራ ቀደም ምወሓጥዋ ነይሮም”፣ ”እዚ ሰብኣይ’ኮ ኣይጋገን’ዩ፡ ካልኦት እናኣጋገዩዎ እምበር’፡ ወዘተ። ሕሉፍ ሓሊፎም ከም የማነ ገብረኣብ ዝኣመሰሉ እሙናት ሰዓብቱ “እንተ ኣማኸርናዮ’ኮ እዩ ዝጋገ” ዝብሉሉ ሰዓታት ውሑድ ኣይኮነን። ኣምልኾተ ውልቀ ሰብ (personality cult) ንምኹስኳስ እምበኣር ብዙሕ ተሰሪሑሉ እዩ።

ኢሳይያስ፡ ብጌጋ ቅማረታቱ (miscalculations) ፈጺሙ ኣይጠዓስን እዩ። መሳርሕቱ ከም ሓደ ነብሰ ምትእምማን ዘይብሉ ተጣራጣሪ ሰብ ገይሮም ይገልጽዎ። ምስ መዛኑኡ ሓበሬታ ምልውዋጥ ባህሪኡ ከም ዘይኮነ፡ ንኣጀንዳኡ ዝሰማማዕ ኣብ ዝኾነሉ እዋን ጥራይ ሓበሬታ ሸራሪፉ ከም ዝህብ፡ ሓሓሊፉ ድማ ናይ መሳርሕቱ ጉድ ንምቅላዕ (blackmailing) ከም ዝጥቀመሎምን ናይ ቀረባ መሳርሕቱ ይገልጹ። ኢሳይያስ ኣብ መንጎ መሳርሕቱ ዘይምስምማዕን ምምቕቓልን ከም ዝህሉ ናይ ምግባር ዓቕሙ ኵሎም ናይ ቀረባ መሳርሕቱ ዝኣምኑሉ ኢዩ። ነዚ ተረዲኦም ክብድህዎ ዝፈተኑ ግን ውሑዳት እዮም። ሳዕቤኑ ሓደገኛ ምዃኑ ስለ እተረድኡ። ኣብ ሓደ እዋን ንናይ 1973 ዓ.ም. ምንቅስቓስ ደገፎም ንዝገለጹ ደሓር ግን ዝተጣዕሱ መሳርሕቱ፣ ኵሉ ግዜ ነዛ ነጥቢ’ዚኣ ከየልዕለሎም ብማለት ምስ ሰግኡ እዮም። ብዘይካ’ዚ ካልኦት ኣብ በበይኖም ናይ ታሪኽ እዋናት ንዝፈጸምዎም ጌጋታት እውን ከየልዕለሎም ኣብ ስግኣት ዝነብሩ ዝነበሩ ውሑዳት ኣይኮኑን። እዚ፡ ነቲ ውልቃዊ ወይ ብሕታዊ ምስጢራቶም እውን ዘጠቓልል ኢዩ።

ኢሳይያስ ኣብ መንጎ ናይ ቀረባ መሳርሕቱ ዘይምስምማዕን ዘይምትእምማንን ብኸመይ ከም ዝዘርእ ዝገልጹ ካብ ዘተኣማምኑ ምንጭታት ዝረኸብኩዎም ውሑዳት ትረኻታት ከካፍለኩም፣

ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ፡ ሓደ መራሕ ማኪና፡ ንኢሳይያስን ንሓደ ካልእ ኣባል ፖለቲካዊ ቤት ጽሕፈትን ካብ ዓረርብ ናብ ዓምበርበብ ኣሳፊሩዎም ይኸይድ ነበረ። ክፍልታት ህዝባዊ ምምሕዳርን ጸጥታን (ሓለዋ ሰውራ) ዝተደኮኑሉ ሕሽክብ ኣብ ዝተባህለ ቦታ ምስ በጽሑ፡ እቲ መጓዕዝቱ ዝነበረ ኣባል ፖለቲካዊ ቤት ጽሕፈት፡ ኣብ ቤት ጽሕፈት ነፍስሄር ዓሊ ሰይድ ዓብደላ (ሓላፊ ክፍሊ ጸጥታ) ወሪዶም ድራር ንኽበልዑ ሓሳብ ኣቕረበ። "ግደፈና በጃኻ፡ ስለምንታይ ንሓደ ሰኽራም ከዘናግዕ ግዜ ዘጥፍእ" ብምባል ኢሳይያስ ነቲ ሓሳብ ብቕልጡፍ ነጺጉዎ። ዓሊ ሰይድ ሰኽራም ምዃኑ ንምእማት’ዩ ነይሩ እቲ ዘረባ። ኣብ ካልእ ኣጋጣሚ፡ ሕጂ እውን እቲ መራሕ ማኪና፡ ንኢሳይያስን ንሓደ ካልእ ኣባል ፖለቲካዊ ቤት ጽሕፈትን በዚ ኣብ ላዕሊ ዝተጠቕሰ መገዲ ክሓልፉ ከለዉ፡ ብስብሓት ኤፍረም (ሽዑ ሓላፊ ክፍሊ ህዝባዊ ምምሕዳር ዝነበረ) ክሓልፉ ሓሳብ ምስ ኣቕረበ፡ ኢሳይያስ ብተመሳሳሊ ቃና "ስለ ምንታይ ምስ ክልተ ዝመልሓሱ ሰብ ከዕልል ግዜይ ዘጥፍእ" ብምባል ነቲ ሓሳብ ነጺጉዎ።

ሓደ ኣብ ሓደ እዋን ዓቢ ቦታ ዝነበሮ መሳርሕተይ (ስሙ ንውሕስነቱ ዘይተጠቕሰ)፡ ኣብ መጀመርታ 90ታት ዝነበረ ዛንታ ኣካፊሉኒ። ምስ ኢሳይያስ ኣብ ዝገበሮ ቈጸራ፡ ዘውዲ (ጸሓፊት ኢሳይያስ) ምምጽኡ ምስ ሓበረቶ’ሞ ንኽኣቱ ምስ ፈቐደት፡ ሓደ ዘይተጸበዮ ዘገርም ፍጻመ ኣጓኒፉዎ። ኢሳይያስ ኣብ’ቲ ቤት ጽሕፈቱ ንሓደ ሰብ ብነድሪ ይገንሖ ነበረ፣ "መዓስ ኢኻ ምሕሳው እተቋርጽ? መዓስ ኢኻ ክልተ መልሓስ ምውናን እተቋርጽ?" ይብሎ ነበረ። እቲ ዝግናሕ ዝነበረ ሰብ፡ ካልእ ዘይኮነስ፡ ስብሓት ኤፍረም እዩ ነይሩ።

ኣብ ካልእ እዋን እውን ሓደ መሳርሕተይ (ስሙ ብጸጥታ ምኽንያት ክጠቕሶ ዘይደሊ)፡ ኣስካሉ መንቀርዮስ፡ ኣብ ዓምበርበብ ንኣስመሮም ገረዝጊሄር ኣብ ቤት ጽሕፈቱ ክትበጽሖ ምስ ከደት፡ ኢሳይያስ ንኣስመሮም ክጭድረሉ እንከሎ ከም ዝረኣየትን ከም ዘዕለለቶን ሓቢሩኒ። "ሎሚ ጐይታኻ፡ ጽባሕ ጐይታኻ፡ ሃለውለው ኣይትበል" እዩ ዝብሎ ነይሩ።

ብተወሳኺ፡ ኣብ 1973 ዓ.ም. ኣብ እዋን ምንቅስቓስ መንካዕ፡ ኢሳይያስ ንነፍስሄር ተመስገን በርሀ (ብሪጋዴር ጀነራል) ከም ዝጸፍዖን ብሰንኪ’ዚ ድማ ብተጋደልቲ ዓቢ ናዕቢ ከም ዝተላዕለን ኵሎም ኣባላት ምንቅስቓስ 1973 ዝፈልጥዎ ጉዳይ እዩ።

ካልእ ንውርደት ኢሳይያስ ዝተቓልዐ ድኹም ገጸ ባህሪ ዝነበሮ ሰብ፡ ነፍስሄር ሮመዳን መሓመድ ኑር ከም ዝነበረ ብጾቱ ይገልጽዎ። ንልኡምነቱ ኣመልኪቱ መሓመድ ዓሊ ዑመሩ ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ ንሮመዳን ‘ሓወልቲ’ ኢሉ ከም ዝጸረፎ ኣሕመድ ኣል ቐይሲ ኣብ 1988 ኣብ ዓረርብ ከዕልለኒ እዝክር። ሮመዳን ኣብ 1994 ዓ.ም. ኣብ ዝተኻየደ ሳልሳይ ውድባዊ ጉባኤ ህዝባዊ ግንባር፡ ሓደ ዘሕፍር ፍጻመ ከም ዘጋጠሞ ንኹሎም ናይ’ቲ ውድብ ኣባላት መሪሕነትን ላዕለዎት ካድረታት ናይ ኣደባባይ ምስጢር’ዩ ነይሩ። እዚ ድማ እቲ ብጸቕጢ ካብ ሓላፍነቱ ንኽወርድ ብኢሳይያስ ዝተገብረሉ መጸዋዕታ እዩ። መሳርሕቱ ከም ዝምስክሩዎ፡ እቲ ብተብተብ ዝተዳለወሉ ናይ ስንብታ ጽሑፍ ኣብ ቅድሚ ጉባኤኛታት ከም ዝንበብ’ዩ ተገይሩ። ድሕሪ'ዚ ፍጻመ እውን፡ ኢሳይያስ ኣብ ልዕሊኡ ናይ ምትኹታኽ ተግባር ኣየቋረጸን።

ከም’ቲ ሓደ ላዕለዋይ ብዓል ስልጣን ህግደፍ ዝገለጸለይ (ንድሕነቱ መንነቱ ኣይተጠቕሰን)፡ ኢሳይያስ ንሮመዳን ሓሓሊፉ፡ ብዛዕባ ምወላ ናይ’ቲ ድሕሪ ናጽነት ኣብ ገማግም ባጽዕ ክሃንጾ ዝጀመረ ገዛ፡ ነቲ ገንዘብ ካበይ ከም ዘምጽኦ ብምሕታት የፈራርሆ ነይሩ ዝብል እዩ። ኢሳይያስ፡ ሰገን ኮንስትራክሽን ዝተባህለ ሓደ ካብ’ቶም ብህግደፍ ዝውነኑ ናይ ህንጻ ዋኒናት፡ ንናይ ሮመዳን ገዛ ኣብ ምህናጽ ይደጋገፎ ከም ዝነበረ ኣጸቢቑ ይፈልጥ ነይሩ እዩ። ነዚ ድማ ኣብ ዕላላት፡ ብፍላይ ኣብ’ቲ እናሰተኻ ዝካየድ ዕላል ደጋጊሙ የልዕሎ ነይሩ።

ናይ ኢብራሂም ዓፋ ሞት ንኢሳይያስ ከም ድላዩ ክዕንድር ዕድል ከፊቱሉ’ዩ ዝብል ኣዘራርባ እውን ኣብ ግዜ ቃልሲ ይኹን ድሕረኡ ንሰምዓ ኔርና ኢና። ሓደ ንኢሳይያስ ዝደፍሮ ዝነበረ ሰብ ኢብራሂም’ዩ ነይሩ ዝብል መረዳእታ ጸኒሑ እዩ። ምስ ኣድሓኖም ኣብ እንራኸበሉ ዝነበርና እውን ብዛዕባ’ዛ ጉዳይ’ዚኣ ኣጥቢቐ ይሓቶ ነይረ። ኣድሓኖም ብዘይ ቀልዓለም ኣዚ ኣበሃህላ’ዚ ሓሶት ከም ዝነበረ’ዩ ዝጠቅስ። “ብኣንጻሩ” ይብል ኣድሓኖም “ኢብራሂም ንኢሳይያስ ኣዝዩ ይፈርሖ ነይሩ እዩ።”[i]

ኢሳይያስ፡ ኣብ ውሽጢ ወተሃደራዊ ኣርከናት (hierarchy) ከይተረፈ፡ ኣብ ልዕሊ'ቶም ኣብ ትሕቲኡ ዝነበሩ ላዕለዎትት መኰንናት ጭካነ ዘርእየሉ ኣጋጣሚታት ነይሮም እዮም። እሙናት ምንጭታት ከም ዝሕብሩዎ፡ ሜጀር ጀነራል ተኽላይ ሃብተሰላሴ ብዝተፈላለዩ ምኽንያታት ንዓመታት ብኢሳይያስ ከም ዝግለል ወይ ከም ዝዋሰን ተገይሩ እዩ። ኢሳይያስ ከም ሰብ እውን ኣይቈጽሮን ነይሩ። ነፍስሄር ሜጀር ጀነራል ገረዝጊሄር ዓንደማርያም (ውጩ) ከም መንጐኛ ኮይኑ ከተዓርቕ ንብርክት ዝበሉ እዋናት ከም ዝፈተነ እቶም ምንጭታት ይሕብሩ። ነፍስሄር ገረዝጊሄር ንኢሳይያስ ንሜጀር ጀነራል ተኽላይ ክምሕሮ ከም ዝለመነ ምንጭታተይ ይሕብሩ። ”ቀጺዕካዮ ኢኻ፡ ሕጂ ግን ይኣኽሎ ናብ ጽላለ ከየድህበሉ'' ይብሎ ነይሩ።

ሓደ ካልእ ዘሕዝን ፍጻመ ከኣ ንኣማውታ ነፍስሄር ሜጀር ጀነራል ሃይለ ሳሙኤል (ቻይና) ዝምልከት እዩ። ብጽምዋ እናተሳቐየ፡ ኵነታት ጸልሚቱዎ፡ ንነዊሕ እዋን ካብ ብጾቱ ተነጺሉ፡ ከም ጀነራል ዝነበሮ ኵሉ ሓለፋታት ተገፊፉ፡ ጥዕንኡ ብቕልጡፍ እናተበላሸወን እናማህመነን ምስ ከደ፣ ኣብ መወዳእታ ብሕማም ከም ዝሞተ መሳርሕቱ ይገልጹ። ነፍስሄር ሜጀር ጀነራል ሃይለ ሳሙኤል ብገስረጥ ኣከያይዳ ናይ’ቲ ስርዓት ኣዝዩ ጉሁይ ከም ዝነበረ ምስኡ ብቐረባ ዝዋስኡ ዝነበሩ መሳርሕቱ ይዝክሩ።

ኣብ ህዝባዊ ግንባር፡ ተቐባልነት ንምርካብ፡ ምስ ሓረስቶት ምምስሳልን መንነትካ ምሕባእን ኣገዳሲ’ዩ ነይሩ። ኣብ ኣስመራ ይኹን ኣብ ካልኦት ዓበይቲ ከተማታት ዝዓበዩ ተማሃሮ ዩኒቨርሲቲ፡ ንኡስ ቡርጅዋ ተባሂሎም ምእንቲ ከይጽውዑ ብምስጋእ፡ ላህጃኦም ከይተረፈ ብምቕያር ነቲ ናይ ሓረስቶት ባህሊ ንምርዓም ጻዕርታት ከካይዱ ይርአዩ ነይሮም። ሓደ ኣገራሚ ፍጻመ (ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ)፡ እቲ ነፍስሄር ሜጀር ጀነራል ገረዝጊሄር ዓንደማርያም (ውጩ)፡ ኣብ ዊዓ ንዝነበሩ እምቢተኛታት ተማሃሮ ዩኒቨርሲቲ ዝሃቦ መግለጺ እዩ። ንሱ፡ ናጽነት ኤርትራ ብተማሃሮ ራብዓይ ክፍሊ ከም ዝመጸት ብዘየማትእ መገዲ ገሊጹሎም። ከም’ዚ ዝበለ ዘረባ ኣዝዩ ሓደገኛ ኣብ ልዕሊ ምዃኑ፡ ነቲ ኣብ ህዝባዊ ግንባር ሰፊኑ ዝነበረ ጽልኢ ምሁራን የንጸባርቕ።

ህዝባዊ ግንባር ኣብ ልዕሊ ዝተማህሩ ውልቀ ሰባት ናይ ምጽላእ ባህሊ ከም ዝዓቢ ገይሩ’ዩ። እዚ ድማ ንኢሳይያስ ብስም'ቲ ሜክሲካዊ ናይ ሓረስቶት ሰውራዊ መራሒ፡ "ፓንቾ ቪላ" ተባሂሉ ብመሳትኡ ንኽጽዋዕ ጠንቂ ኮይኑ። ዘይከም ናይ ሰብዓታት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ፡ ህዝባዊ ግንባር ብቐጻሊ ብሓደን መላኽን ሰብ’ዩ ዝምራሕ ዝነበረ። ኢሳይያስ፡ ነቕ ዘይብል ስልጣን ዝጨበጠ ኮይኑ፡ ኣልፋን ኦሜጋን ናይ’ቲ ውድብ’ዩ ነይሩ። ህግሓኤን እቲ መቐጸልትኡ ዝኾነ ህግደፍን ናብ ሓደ ውልቀ ሰብ፡ ናብ ኢሳይያስ ዝቐንዐ ዕዉር ተኣማንነት ባህሊ ኣማዕቢሉ። እዚ ድማ ናይ ተማእዛዝነትን ኣሜን በሃልነትን ሃዋህው ፈጢሩ። እዚ ፍሉይ ኵነታት’ዚ፡ ንተኣማንነት ናብ’ቲ ዝሰፍሐ ዕላማ ካብ ምቕናዕ ሓሊፉ፡ ነቲ ኣብ ኢሳይያስ ኣፍወርቂ ዝቐንዐ ተኣማንነት ቀዳምነት ዝህብ ተበላጺ ጉጅለ ሊሂቃን ንምፍጣር ምኽንያት ኮይኑ።

ከም’ቲ ኣቐዲሙ እተባህለ፡ ከም’ቲ ሰብ ብኣርኣያ ስላሴ እተፈጥረ፡ ህዝባዊ ግንባር ብተምሳል ኢሳይያስ’ዩ ተሃኒጹ። እቲ ኣብ’ቲ ውድብ ዝነበረ ናይ ኣተሓሳስባ ደረቕነት (regimentation) ክሳዕ ክንድ’ዚ ብምስፋኑ፡ ናይ’ቲ ውድብ ላዕለዎት ካድረታት ኣባላት ፖለቲካዊ ቤት ጽሕፈትን ማእከላይ ሽማግለን ከይተረፉ፡ ኣብ ኣዘራርባ፡ ኣከዳድና፡ ኣመላት፡ ዋላ እውን ኣብ ኣካላዊ ቋንቋ፡ ናይ ኢሳይያስ ሞዴል ከንጸባርቑ ክትርኢ እንከሎኻ ይገርመካ። እዚ ድማ ንዕኡ ንምምሳል ከም ቅቡል ናይ ባህርይ መምዘኒ ኮይኑ ይቚጸር ስለ ዝነበረ እዩ።

ሓደ ካልእ ኣጋጣሚ፡ ኣነን ኣለምሰገድ ተስፋይን ኣባላት ጨንፈር ሓርበኛ ኴንና ከነገልግል ከለና፡ ብዛዕባ'ቲ ብምፍራስ ናደው እዝ እተደምደመ፡ ብህዝባዊ ግንባር ኣብ ልዕሊ ኣፍዓበት እተኻየደ ዓቢ መጥቃዕቲ ክንጽሕፍ ሓላፍነት ተዋሂቡና ነይሩ። ኣነን ኣለምሰገድን ካብ’ቲ ሽዑ ኣዛዚ ግንባር ናቕፋ ዝነበረ መስፍን ሓጎስ ብዛዕባ'ቲ መጥቃዕቲ ሰፊሕ ሓፈሻዊ መብርሂ (ከም ዜሮ ሰዓት፡ ምክፍፋል ስራሕ ኣብ መንጎ ክፍላተ ሰራዊት፡ እቲ ግንባር ክኽተሎ ዝሓሰበ ወተሃደራዊ ሜላታትን ዝኣመሰሉ ዝርዝራት) ተዋሂቡና።

ንኣለምሰገድ ኣብ ግንባር ናቕፋ ገዲፈዮ ምስ ከድኩ፡ ኣብ ሰሜናዊ ምብራቕ ሳሕል፡ ምስ’ቲ ብነፍስሄር ገረዝጊሄር ዓንደማርያም ዝእለ ክፍለ ሰራዊት (ክፍለ ሰራዊት 85) ንምጽምባር ብማኪና ተጓዒዘ። ነፍስሄር ገረዝጊሄር፡ ኣብ እዋን መጥቃዕቲ ንኣዘዝቲ ሰራዊቱ ትእዛዝ እናኣመሓላለፈን እናመርሐን እንከሎ ብዓይነይ እናተዓዘብኩ ኣሰንየዮ። በሊሕ ወተሃደራዊ ኣዛዚ ምዃኑ ድማ ናይ ዓይኒ ምስክር እየ። እቲ ኲናት ብዓወት ምስ ተዛዘመ፡ ኣብ ወሰን ከተማ ኣፍዓበት ኣብ ልዕሊ ሓደ ዓቢ ከውሒ ኮፍ ኢልና ንዛነ ኔርና።

ናይ ዕረፍቲ ህሞትና እናኣስተማቐርና እንከሎና፡ ብህወሓት ዝወጸ ኣዋጅ ብራድዮ ሰሚዕና። ብዛዕባ’ዚ ዓቢ ወተሃደራዊ ፍጻመ ዘለዎም ኣድናቖት፡ ሓጎስን ፍናንን ከምኡ እውን ኣብ መጻኢ ንምትሕብባር ዘለዎም ድሌትን ዘበስር መግለጺ ድማ እዩ ነይሩ። ኣብ’ቲ እዋን’ቲ ህዝባዊ ግንባርን ህወሓትን ንኣስታት ኣርባዕተ ዓመታት ዝኣክል ሓርፋፍ ዝምድና ከም ዝነበሮም ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ። ንመግለጺ ህወሓት ድሕሪ ምስማዕ፡ ''እዚ ካብ ህወሓት ዝወጸ ኣዋጅ ብሓቂ ኣወንታዊ ምዕባለ’ዩ፡ ህዝባዊ ግንባር ግብረ መልሲ ምሃብ ከድልዮ እዩ" ዝብል ርእይቶይ ንነፍስሄር ገረዝጊሄር ኣቕሪበሉ። ነፍስሄር ገረዝጊሄር፡ ንርእይቶይ ብትሪ ብምንቃፍ፡ "ህወሓት ንዓና ዘይደሞክራስያውያን ዝብል ስያመ ከም ዝህበና ትፈልጥዶ? ስለምንታይ ኢና ክንምልሽ ዘሎና?" ኢሉኒ። ኣነ ኸኣ፡ ብዓይኒ ተግባራውነት (pragmatism) እዛረብ ከም ዝነበርኩን፡ ረብሓታት ከምጽእ ዝኽእል ምትሕብባር ኣብ ግምት ከነእቱ ከም ዘሎናን ሓቢረዮ። እቲ ዘሕዝን ግን፡ እቲ ዕላል ብሃንደበት ደው ምባሉ እዩ።

ድሕሪ ምትሓዝ ኣፍዓበት፡ ኣነን ኣለምሰገድ ተስፋይን ናብ ዓረሪብ (መዓስከርና) ተመሊስና። ኣለምሰገድ፡ ኣብ ጥቓ ሓደ ሬሳ ስዉእ ተጋዳላይ ኮይኑ ብምስትንታን "ልቢ ተጋዳላይ" ብዝብል ኣርእስቲ ጽሑፍ ኣቕሪቡ። ነዚ ተመክሮ'ዚ ከም ኣብነት ተጠቒሙ፡ ትርጉም መስዋእቲ ብውሕሉል ኣገባብ ኣቕሪቡዎ። በዚ ስነ ጽሑፋዊ ኣበርክቶኡ ድማ ዓሚቝ ጽልዋ ገዲፉ።

ማዕረ ማዕረ'ዚ፡ ኣነ እውን "ሕጂ ከኣ ምርብራብ? እወ ግን ኣብ ፍልይ ዝበለ ኵነታት” ዝብል ጽሑፍ ኣበርኪተ። ነቲ ምስ ዓወት ዝመጽእ ሕልኽላኻት ብዕምቆት ብምትንታን፡ ነቲ ኣብ ቅድሚ'ቲ ውድብ ዘሎ ብድሆታት ኣልዒለ፡ ንኣድማዒ ኣተሓሕዛ ዝሕግዙ ሓሳባት ድማ ኣስፊረ። እተን ጽሑፋት ምስ’ቲ ናይ ሓባር ተመክሮታትን ባህግታትን ህዝብና ብምኻደን፡ ኣብ ኣባላት ህዝባዊ ግንባር ልዑል ተቐባልነት ረኺበን ።

ናይ ህወሓት ናይ ራድዮ ምልክታ ስዒቡ ድሕሪ ሒደት መዓልታት፡ ህዝባዊ ግንባር ብመምርሒ ዋና ጸሓፊ ንመግለጺ ህወሓት ዝድግፍ መግለጺ ኣውጺኡ። ነፍስሄር ገረዝጊሄር ሓዊስካ ኵሉ ሰብ፡ መርገጺ ህዝባዊ ግንባር ከቃልሕ ጀሚሩ። እዚ ድማ ነቲ ኣብ መንጎ ክልቲአን ውድባት ዝነበረ ምሉእ ምትሕብባር ዳግመ ምጥንኻር ዘበሰረ ኮይኑ፡ ክሳዕ ውድቀት መንግስቱ ሃይለማርያምን ድሕሪኡን ድማ እቲ ምሕዝነት ቀጺሉ።

እቲ ኢሳይያስ ኣብ’ቲ እዋን ኲናት ብጥንቃቐ ዝሰርሖ ወይ ዝሃነጾ ናይ ገዛእ ነብሱ ምስሊ፣ ኣብ’ታ ናጻ ዝኾነት ኤርትራ ተኸታታሊ ፈተናታት ገጢሙዎ። ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ዘጋጠመ ብድሆታት ሓያል’ኳ እንተ ነበረ፣ ቅኑዕ ኣተሓሳስባ፡ መትከላት፡ ፖሊሲታትን ንጹር መርሓ ጐደና ምስ ዝህሉ ግን ዘይስገርሲ ኣይነበረን።

ፈተናታት ድሕሪ ናጽነት፦ ቅድሚ ኹሉን ልዕሊ ኹሉን ምስ ጐረባብቲ ሃገራትን ኣህዛብን ብስኒት ናይ ምንባር ብድሆ ነይሩ። ኤርትራ ኣብ’ቲ ዝተሓላለኸ ፖለቲካዊ መልክዐ መሬት ናይ’ቲ ዞባን፡ ኣብ’ቲ ሰፊሕ ዓለማዊ መድረኽን ብሜላ ክትጐዓዝ ነይሩዋ። ካብ’ዚ ሓሊፉ ምስ ክልተኣውያንን ብዙሕነታውያንን ውዳበታት ዝምድናታት ምድልዳል ኣድላይነት ዲፕሎማሲን ልዝብን ኣዕጋቢ ግምት ክወሃቦ ዝግባእ ጉዳይ’ዩ ነይሩ። ብዘይካ’ዚ፡ እቲ ኵነታት ኣገዳስነት ሰናይ ምሕደራ ብምጉላሕ፡ ልዕልና ሕጊ ምትግባርን ተሓታትነት ምርግጋጽን ዝጠልብ’ዩ ነይሩ። ብተወሳኺ፡ ርእይቶን ተሳትፎን ህዝቢ መሰረት ሃገራዊ ዳግመ ህንጸት ምዃኑ ብምግንዛብ፡ ነቲ ኣብ ነፍስ ወከፍ ደረጃ ምምሕዳራዊ ጽፍሒ ዝርከቡ ሰብ ብርኪ (stakeholders) ዝካየድ ምምኽኻር ትካላዊ ንምግባር ክፉትነትን ፖለቲካዊ ድሌትን ይጠልብ ነይሩ።

እታ ውልዶ ሃገር፡ ካብ ዘቤታውን ግዳማውን ምንጭታት ጸጋታት ብምጉስጓስ ብድድ ኢላ ቁጠባኣ ንምጅማር ኣገዳሲ’ዩ ነይሩ። እዚ ድማ ብተኣምር ዘይኮነስ ኣብ ኣፍልጦን ንቕሓትን ክምርኰስ ነይርዎ። ከመይሲ፡ ብዘይ ኣፍልጦ ዝውሰድ ተበግሶ ፋይዳ ክህልዎ ስለ ዘይክእል። ስለዚ ብመንጽር ምሕደራ፡ ሚዛን ስርዓትን ምቊጽጻርን (checks and balances) ምሕላው ኣድላዪ እዩ ነይሩ። ኣብ ትካላዊ ኣሰራርሓ፡ ኣብ ኣድማዕነት፡ ኣብ ውጽኢታዊነት ምእማን፡ ፖለቲካዊ ድሌት ዝጠልብ ጉዳይ እዩ ነይሩ። እዚ ኵሉ ብድሆታት ንኢሳይያስ (ከም ሰብን ከም ገጸ ባህርን) ከም ናይ ፈተና ግዜ ኮይኑ ኣገልጊሉ። ኣብ’ቲ ግዜ'ቲ ከኣ'ዩ እቲ ሓቀኛ ባህርያቱ ዝተቓለዐ። እዚ ማለት ድማ፡ ኣብ ቅድሚ ዝተሓላለኸን ብዙሕ ጣጣ ዘለዎን መሰናኽላት፡ ምስ ተለዋዋጢ ኵነታት ክተዓጻጸፍን ክመርሕን ናብ ቅኑዓት ውሳኔታት ዘምርሑ ኣገባባት ክኽተልን ዓቕምን ድሌትን ከም ዘይብሉን ብተደጋጋሚ እናተጋህደ መጺኡ።

ኢሳይያስ ንትካላትን ትካላዊ ኣሰራርሓን ከም ቊሪ’ዩ ዝፈርሖም። እዚ ተግባር’ዚ ኣቐድም ኣቢሉ ኣብ ሚኒስትሪ ምክልኻል ብዝተኸስተ ፍጻመ ክግለጽ ይከኣል። እዚ፡ ነቲ ናይ ሽዑ ሚኒስተር ምክልኻል ዝነበረ (መስፍን ሓጎስ) ክሳዕ ናብ ምግላል ዘምርሐ ተርእዮ’ዩ። ኣብ ኣስመራ ከም ዝዕለል፡ ኢሳይያስ ኣብ ልዕሊ ጽቡቕ ዝሰርሑ ትካላት ዘለዎ ጽልኢ ብዋዛ ዝገልጽ ኣብነት እነሆ፣ ምምሕዳር ከተማ ኣስመራ ሳላ’ቲ ካብ 1950ታትን 60ታትን ዝጸንሐ ስሩት ባህሉ ብዘይ ገለ ጸገም ይሰርሕ ከም ዝነበረ ምስ ረኣየ፡ ኢሳይያስ ነዚ ንምፍራስ ንሜጀር ጀነራል ሮመዳን ኣውልያይ ከም ኣመሓዳሪ ዞባ ማእከል ገይሩ መዚዙዎ። ሮመዳን ኣውልያይ ከኣ ተልእኾኡ ብጽፈት ፈጺሙ።

ምስ ጎረባብቲ ሃገራት ዝግበር ዝምድናታት ቅጥዒ ስለ ዘይነበሮ፡ ከምኡ እውን ብሰንኪ ባዕሉ ለሚኑ ዘምጽኦ ተነጽሎ፡ በቲ ቶኽታኺ ናይ ወጻኢ ፖሊሲኡ፡ በቲ ኣብ ብሕታዊ ጽላትን ኣብ ኣህጉራዊ ወፍርን ዘለዎ ኣሉታዊ ኣረኣእያ፡ ከምኡ እውን ልዕሊ ሕጊ ኮይኑ ናይ ምስራሕ ዝንባለኡ፡ እታ ሃገር ኣብ ቀጻሊ ጸገማት ኣትያ። እምበኣር እዚኣቶም’ዮም ዝኾነ ልቦና ዘለዎ ሰብ ከም ረቛሒታት ዓወታቱ ወይ ውድቀቱ ንምዕቃን ዝጥቀመሎም። ንኣመራርሓ ኢሳይያስ ብዝምልከት እምበኣር እቲ መልሱ ብሩህ’ዩ።

እዚ ኵነታት'ዚ ክእለ ይኽእልዶ ነይሩ? እቲ መልሲ ዘየወላውል "እወ" እዩ። ኢሳይያስ ስልጣኑ ከደልድል ዝኸኣለ፡ ከም ድላዩ ክገላበጥ ምሉእ ዕድል ስለ ዝተዋህቦ እዩ። ህላወኦም ከረጋግጹ ዝኽእሉ ጽልዋኦም ሓያል ዝኾነ መሳርሕቲ ብዘይምንባሮም፡ ኢሳይያስ ውልቀ መላኺ ንክኸውን ኣበርክቶ ገይሮም እዮም። ኣብ’ቲ ፖለቲካዊ መድረኽ ዝነበሮ ዓብላልነት፡ ሳዕቤን ናይ’ቲ ንመስርሕ ታሪኽ ኤርትራ ከም ድላዩ ገይሩ ንክቐርጽ (shape) ዝተዋህቦ ዕድላት ኮይኑ፡ ኣብ መወዳእታ፡ ንሓባራዊ ረብሓታት ህዝባዊ ግንባርን ኣባላቱን ህዝቢ ኤርትራን፡ ብናቱ ረብሓታት ተኪኡዎም። ነቲ ንህዝቢ ንምግልጋል ዝተረከቦ ሓላፍነት ድማ ህዝቢ ንዕኡ (ንውልቃዊ ረብሓታቱ) ከገልግል ግዴታ ከም ዘለዎ ብዝመስል ኣተሓሳስባ ቀይሩዎ።

ኢሳይያስ ዕድመ እናደፍአ ብዝኸደ መጠን፡ ሃለውለው በሃሊ፡ ዓጃውን ንሕልምታቱ ዝኣምንን ሰብ እናኾነ መጺኡ። ኣብ ክንዲ ዝልብምን ዝጐርሕን፡ ናብ ህጻንነት ዝምለሰሉ ህሞት ኢና እንርኢ ዘሎና። እዚ ኣካይዳ'ዚ ድማ ምስ ኤሪ-ቲቪ (እንኮ ወግዓዊ መደበር ተሌቪዥን ኤርትራ) ብፍላይ ኣብ ኣጋጣሚ ሓድሽ ዓመት ኣብ ዝገብሮ ቃለ መሕትት ጎሊሑ ይረአ። ብዛዕባ ቁጠባ፡ ዞባውን ኣህጉራውን ፖለቲካ፡ ዘቤታዊ ጉዳያት፡ ዓቕሚ ሰብ፡ ክሊማዊ ለውጢ፡ ትሕተ ቅርጺ፡ ጸዓትን ሃብቲ ማይን ካልኦትን ዝኣመሰሉ ሰፋሕቲ ኣርእስታት ከም እንኮ ፈላጥ ናይ ዓለም ኮይኑ ክምድር እንከሎ ንሰማዒኡ የስደምም። ዳርጋ ኣብ ነፍስ ወከፍ ዛዕባ ንነብሱ ከም ሊቅ ገይሩ እዩ ዘቕርባ።

ፕረሲደንት ኢሳይያስ ብዛዕባ ዝተሓላለኹ ቁጠባዊ ስትራተጂታት፡ ክሊማ፡ ሕርሻዊ ርድኢታት፡ ፖለቲካዊ ብልሓት፡ ስነ ምድራዊ ፍልጠት፡ ወይ ምምዝማዝ ቁጠባዊ ጸጋታት ክዛረብ እንከሎ፡ ስኽፍ ዝብሎ እውን ኣይመስልን። ኣረኣእያኡ ብትዕቢት ስለ ዝተሸፈነ። ንኣጋጣሚ መበል ሰላሳን ሰለስተን ዓመት በዓል ናጽነት ኤርትራ ኣመልኪቱ ዝሃቦ መደረ ንብዙሕ ሰብ ኣገሪሙ። እምበርዶ ጥዑይ’ዩ ኣብ ዝብል መደምደምታ ዝበጽሑ ዜጋታትን ወጻእተኛታትን እውን ውሑዳት ኣይኮኑን። ኣብ መደርኡ፡ ኢሳይያስ፡ ኣተሓሳስብኡ ኣብ ተስዓታት ከም ዘሎ ብግልጺ ኣርእዩ። ኢሳይያስ፡ ኣብ መደርኡ ከም ሃንዳሲ ናይ’ቲ ብዝሐ ዋልታዊ (multi-polar) ዓለማዊ ስርዓት ኮይኑ ቀሪቡ።

ኢሳይያስ ሓድሽ ኣህጉራዊ ልምዓታዊ ስርዓት ንምህናጽ ዝሕግዙ ሓሳባት ይገልጽ፣ ንምዕዋቱ ዘገልግሉ ስትራተጂታት ይዝርዝርን መደባት የቕርብን፣ ከምኡ እውን ንምጉስጓስ ጸጋታት ዝምልከቱ ርእይቶታት ኣብ ዝተፈላለዩ ኣህጉራዊ መጋባእያታት ከቕርብ ጸኒሑ። ናቱ ራእይ ዝሓሸት ዓለም ንምፍጣር ከም ዝኾነ’ዩ ዘብርህ። እቲ ዘገርም ግን፡ እታ ንሱ ዘመሓድራ ዘሎ ንእሽቶ ሃገር፡ ድሕሪ ኣስታት ሰላሳ ዓመታት ዝወሰደ ናይ ናጽነት እዋን፡ ካብ ክቱር ድኽነት ክትወጽእ ዘይምኽኣላ እዩ። እዝስ ምስ ምንታይ ክቚጸር ይኽእል?

ኤርትራ ክሳዕ ሕጂ ብመቝነን (ration) እትመሓደር ሃገር’ያ ኮይና ዘላ። ዜጋታታ መዓልታዊ መሰረታዊ ድሌታቶም (ከም ባኒ፡ ሽኮር፡ ዘይቲ ምግቢ፡ ብርስን) ንምርካብ መስርዕ ይሕዙ። ፕረሲደንት ኢሳይያስ ህዝቡ ምስ ከም’ዚ ዝኣመሰለ ጸገማት ይቃለስ ምህላዉ ዝረሰዐ ይመስል። ጃምላዊ ስደት መንእሰያት፡ ነቲ ምብሕጓጕ ዓቕሚ ሰብ ኤርትራ ዝያዳ ዘጉልሕ ተርእዮ እዩ።

ፕረሲደንት ኢሳይያስ ኣብ’ቲ ’ራእያዊ’ ኣተሓሳስባኡ ኮይኑ፡ ካብ’ቲ ህዝቡ ዘጋጥሞ ዘሎ ተሪር ክውንነትን ጸገማትን ተነጺሉ ኣብ ናይ ሕልሚ ዓለም ይነብር ኣሎ። ’ራእያዊ’ ቃላቱ ምስ ናይ’ቶም ኣብ ትሕቲ ምልካዊ ስልጣኑ ዘጋጥሙ ጸገማት ኣዝዩ ዝተቓረነ ኮይኑ፡ ኣብ መንጎ ኣረኣእያታቱን ተመክሮታት ህዝቢ ኤርትራን ዓቢ ጋግ ከም ዘሎ ድማ የቃልዕ። እዚ ድማ ከም’ቲ ኣብ ዝቕጽሉ ምዕራፋት እንዝትየሎም፡ ናይ ውልቀ መላኺ ልሙድ መለለዪ ባህሪ እዩ።

መወከሲታት

Hagos, Mesfin, An African Revolution Reclaimed - A Memoir of Eritrea Freedom Fighter, Trenton, The Red Sea Press, 2023

Tesfai Tedros, Where did things go wrong for the “party of the people?” Asmarino.com, January 21, 2001

[i] ዕላል ምስ ኣድሓኖም ገብረማርያም፥ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ